belvedere

Behouden en ontwikkelen gaan hand in hand. In de erfgoedzorg is de introductie van het denken vanuit 'behoud door ontwikkeling' echter nog relatief jong. Het concept behoud door ontwikkeling is gemunt in de nota Belvedere uit 1999. Het verschijnen van de nota Belvedere, met daaraan gekoppeld een uitgebreid uitvoeringsprogramma, zette erfgoed in een nieuw daglicht. Niet langer werd al het erfgoed onder een onaantastbare stolp geplaatst. Niet langer was erfgoed vooral een tegenkracht in de planvorming. 

 

Sinds Belvedere staat een ontwikkelings- en gebiedsgerichte benadering voorop. De ruimtelijk-economische ontwikkeling is de kracht  en heeft de macht om met haar middelen en instrumenten oude objecten, structuren, verhalen en tradities nieuw leven in te blazen. Oud en nieuw blijken heel goed hand in hand te kunnen gaan. Het levert ruimtelijke kwaliteit op, economisch interessante binnensteden, een vitaal platteland, een rijke invulling van het waterbeheer, veilige wegen én tegelijkertijd draagt het bij aan het behoud van meer erfgoed.

 

Binnen het 10 jarig uitvoeringsprogramma van Belvedere zijn verschillende substantiële projecten van de grond getild. Toonbeelden zijn bijvoorbeeld de samenwerking rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Limes. Maar ook de oprichting van de Erfgoedacademie, de Erfgoedstem en het Belvedere leerstoelen netwerk. Erfgoed kreeg daarnaast formeel een plek in de MER en de waarde van erfgoed werd voor het eerst in geld uitgedrukt: onder andere in de zogenaamde Maatschappelijke Kosten Baten Analyse. Maar Belvedere heeft vooral kleur gekregen door de 425 projecten die rechtstreeks gesubsidieerd zijn, en tientallen andere projecten die via de toenmalige ISV en ILG-gelden gesteund werden. Projecten die in het land gezorgd hebben voor veel enthousiasme en weerklank. Als programmaleider Belvedere heb ik aan de beleidsnota mogen meeschrijven en later mocht ik het uitvoeringsprogramma handen en voeten geven. Uiteraard was de samenstelling van de nota én de uitvoering van het programma een teamprestatie van formaat. Een prestatie die alleen maar goed kon worden uitgevoerd door een groep van enthousiaste, deskundige en vooral betrokken medewerkers in opdracht van- en in nauwe samenwerking met de toenmalige Ministeries van OCW, VROM, LNV en V&W en de Rijksdiensten voor de Monumentenzorg en voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. In tien jaar tijd werd een offensieve benadering vanuit erfgoed zo een nieuwe werkelijkheid. Een aanpak die ook op veel plekken buiten Nederland nog steeds op veel interesse kan rekenen.

​

Het denken in termen van behoud door ontwikkeling werd in 2010 bekroond met een wettelijke verankering in het Besluit Ruimtelijke Ordening. Deze formele verankering vormde een van de drie speerpunten van de Modernisering van de Monumentenzorg: MoMo. Beleidsmatig kreeg Belvedere in 2011 een vervolg in de Visie Erfgoed en Ruimte en later in de Erfgoed Deal.

 

De Nieuwe Hollandse Waterlinie: ooit nog gestart als een ‘geheim in het groen’ is inmiddels erkend als Unesco Werelderfgoed. Met een investeringsprogramma van tientallen miljoenen euro is geïnvesteerd in toerisme, natuurlontwikkeling, waterberging, werkgelegenheid etc.

 

De Limes Alliantie: een samenwerkingsverband van bestuurlijke partijen rondom de Romeinse rijksgrens in Nederland. Hierin waren vertegenwoordigd het Ministerie van OCW, de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid Holland, de gemeente Utrecht en Nijmegen en de KAN-regio. Inmiddels heeft de samenwerking opnieuw vorm gekregen in de Nederlandse Limes Samenwerking waarin de drie Limes provincies en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deelnemen. En ook de Limes is inmiddels Unesco Werelderfgoed. 

 

De Erfgoedacademie: een onderwijsinstelling gericht op bijscholing van de erfgoedprofessional. De Erfgoedacademie wordt gedragen door twee van haar founding fathers: de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Nationaal Restauratiefonds

 

De Erfgoedstem: om wat er gebeurt in het erfgoedveld toonbaar te maken én erfgoed letterlijk een stem te geven is in 2007 de Erfgoedstem opgericht. Wekelijks verschijnt er een nieuwsbrief en daarnaast is de Erfgoedstem steeds meer betrokken bij allerlei activiteiten.

 

De Leerstoelen Belvedere: een samenwerking van 3 hoogleraren verbonden aan respectievelijk de TU Delft, VU Amsterdam en WUR en opererend binnen een netwerk van hoger onderwijsinstellingen. Zij en hun latere opvolgers verbonden in het Onderwijsnetwerk Erfgoed en Ruimte, hebben het denken in termen van behoud door ontwikkeling wetenschappelijk verdiept en de kennis in onderwijs modules uitgedragen.