Op Volle Toeren?
In de aanloop naar een debatavond op 3 oktober over ‘Erfgoed en Erfgenamen’ werd ik geïnterviewd door de organiserende partij: Werkplaats De Gruyter die namens de provincie Noord-Brabant de kracht en kennis van ondernemers, experts, inwoners, studenten en overheden wordt gebundeld. Hieronder hun weerslag van dat gesprek.
De economie draait weer op volle toeren. Er is een gillende behoefte aan woningen en er worden zelfs weer nieuwe kantoren gebouwd. Is er nog wel plek voor herbestemming? Dat vraagt Frank Strolenberg, programmaleider herbestemming bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, zich af. Tijdens het debatcafé van Werkplaats De Gruyter – op dinsdag 3 oktober in Kloosterhotel de Soete Moeder in ’s-Hertogenbosch – gaan we in gesprek over de lessen uit de crisis. Frank Strolenberg: “Voor de crisis was een herbestemming van erfgoed ‘nice to have’. Tijdens de crisis heeft de herbestemming van oude panden menige stad door de malaise heen getrokken. Maar waar staan we nu? Wat nemen we mee aan lessen uit de crisis of wordt het gewoon weer sloop en nieuwbouw?”
Als programmaleider Religieus Erfgoed houdt Strolenberg zich op rijksniveau bezig met de organisatie van de toekomst van kerken en kloosters. Dat kan voor bestaand gebruik zijn of voor nieuw gebruik. Een complexe opgave, omdat niet elke overheid evenveel waarde hecht aan (religieus) erfgoed. “Brabant is met een groot investeringsprogramma voor erfgoed absoluut koploper op dit gebied. Zeker niet alle provincies zijn bereid of in staat zo veel geld en energie te steken in erfgoed.”
Belang van erfgoed Brabant telt zo’n honderd kloosters, fabrieken, kazernes en kastelen. Bijzondere locaties waar mensen leefden en werkten, vreugde en verdriet beleefden. De complexen, samen met de verhalen, bepalen de geschiedenis en daarmee de identiteit van Brabant. Om die historie te bewaren, wordt een aantal van deze gebouwen nieuw leven ingeblazen. Samen met de provincie en andere betrokkenen werkt Werkplaats De Gruyter hier actief aan mee.
“De rol van de overheid – of dat nu landelijk, regionaal of lokaal is – is om goed vast te blijven houden aan het belang van erfgoed”, vindt Strolenberg. “Hoewel er vanuit de bouwwereld vaak zo naar gekeken wordt, is erfgoed meer dan alleen vastgoed. Brabants erfgoed gaat over wat het betekent om mens te zijn in het Brabant van hier en nu. Brabants erfgoed gaat ook over de toekomstige economie van Brabant. Kijk maar naar De Ploeg in Bergeijck of de Soete Moeder in Den Bosch: verleden, heden en toekomst lopen hier naadloos in elkaar over. Maar de erfgoedsector moet in deze post-crisistijd wel voet aan de grond blijven houden. Het is van belang om de betekenis van erfgoed uit te blijven dragen op een manier die de burger, de bestuurder en de ondernemer aanspreekt.”
Gemakkelijkste weg In de afgelopen crisisjaren zijn erfgoedcomplexen overal in het land op een creatieve manier ingevuld, vaak door initiatieven vanuit de samenleving. Strolenberg vraagt zich af welke lessen hieruit voor de bouwsector te trekken zijn. “Het herbestemmen van erfgoed was blijkbaar productief in crisistijd. Maar nu de economie weer explosief groeit, neigt de bouwwereld weer naar nieuwbouw; de bekende en gemakkelijkste weg. Een pijnlijke les voor de bouwsector was dat men tijdens de afgelopen crisisjaren noodgedwongen heeft leren luisteren naar de vraag van de klant. Maar ik lees nu alweer in het FD dat gebouwd wordt zonder dat er vraag is. Is de bouw dan toch uiteindelijk gewoon kapitaal gedreven? Vandaar de stelling tijdens het debatcafé: herbestemming is zóóó 2015, het is weer tijd voor nieuwbouw!”
Tegenkracht Volgens Strolenberg vindt de gemiddelde burger erfgoed wel degelijk belangrijk. “Bij de totstandkoming van de nieuwe Omgevingsvisie is de participatiesamenleving vertrekpunt als het om de kwaliteit van de leefomgeving gaat. Je ziet dat steeds meer mensen een stem willen hebben in wat er in hun directe omgeving gebeurt. Zeker als het om erfgoed gaat. Die burgerkracht zorgt voor een tegenkracht tegen de bouwwereld die puur uit is op het snelle geld. Als propagandist van herbestemming hoop en verwacht ik dat de burgergeest definitief uit de fles is.”
