ACTIES voor morgen

Sinds 2008, het Jaar van het Religieus Erfgoed, ben ik betrokken bij de toekomst van de kerken en kloosters. Sindsdien zie ik een groeiende maatschappelijke en politieke aandacht voor het religieus erfgoed. Daarbij resoneert het onderwerp steeds breder. Het gaat niet alleen over de schoonheid van kerken en hun interieurs, maar ook over het huidige en toekomstige gebruik, de sociale, economische en maatschappelijke waarde en hun ruimtelijke betekenis in het (stedelijk) landschap. Natuurlijk blijven er zorgen over de financiën en continuïteit. Maar de introductie van het instrument kerkenvisie heeft ervoor gezorgd dat lokaal nagedacht wordt over driekwart van alle gebedshuizen in Nederland. En lokaal moet het gebeuren.

Nu het programma Toekomst Religieus Erfgoed eind 2021 formeel afloopt kijken we vooruit. De partners willen door. Maar vervolgacties hangen af van de ontwikkelingen bij de kerken, waarbij de lange termijneffecten van corona een belangrijke rol spelen. Ook een nieuw kabinet en een nieuwe bewindspersoon kan het verschil maken. Ondertussen brengen de kerkenvisies concreet aan het licht wat de opgaven per gebedshuis zijn. Vooruitblikkend borrelen een aantal concrete onderwerpen op die in de komende tijd nader verkend kunnen worden. Laat ik er vijf noemen.

Zo lijkt er vraag naar bundeling van publieke en private middelen. Een investeringsfonds dat het mogelijk zou kunnen maken om religieus vastgoed duurzaam te ontwikkelen en de opbrengsten deels ten goede te laten komen aan andere kerkgebouwen. Ook zouden kerkgenootschappen geholpen kunnen worden hun gebouwen als een vastgoedportefeuille te beheren. Daardoor is er een grotere kans dat men het eigen bezit niet hoeft ‘op te eten’ om tijdelijk voort te kunnen tot het moment dat een volgend kerkgebouw afgestoten moet worden. Voor het beter op elkaar afstemmen van vraag en aanbod naar ruimte verdient het aanbeveling om andere partijen een expliciete plek aan tafel te geven. Dat kan nieuwe dynamiek in het vraagstuk kunnen brengen. Dat kunnen andere geloven of kerkvertegenwoordigers zijn, zoals de groeiende groep migrantenkerken. Maar je zou ook kunnen denken aan partijen als woningcorporaties, zorg- of onderwijsinstellingen. Zij bouwen nu vaak nieuw, maar zouden wellicht geïnteresseerd kunnen worden in hergebruik van voormalige gebedshuizen. Van groot belang is ook dat partijen in staat worden gesteld om de top van de monumentale en iconische kerkgebouwen van Nederland naar de toekomst toe veilig te stellen en toegankelijk te houden. Dit vraagt om differentiatie in de toepassing van het instrumentarium en tegelijkertijd om het overeind houden van de algemeen geldende uitgangspunten.

Het allerbelangrijkste is echter dat gemeenten en kerkgenootschappen wederzijds met elkaar in gesprek blijven en onderling kennis uitwisselen. Het is bemoedigend te zien hoe gemeenten en kerken samen elkaars perspectieven en waarden serieus onderzoeken. Hoe er over en weer openheid groeit en men zich kwetsbaar durft op te stellen. Het feit dat het vraagstuk maatschappelijk nu zo breed en open benaderd wordt, maakt dat ik met vertrouwen naar de toekomst kijk. En anders kan een kaarsje opsteken nooit kwaad.